Misschien wel één van de meest bekende figuren uit de Balinese mythologie is de bloeddorstige Rangda. Deze zeer indrukwekkende, angstaanjagende heksen koningin ziet men nog steeds overal op Bali, bijv. in de Barong dans. Deze dans wordt door vele toeristen bezocht en wie er geweest is, vergeet de afschrikwekkende Rangda nooit meer..
Alles aan het uiterlijk van Rangda doet angst aan: haar grote, wilde bos lange haren, haar scherpe, reusachtige nagels, uitpuilende ogen, scherpe, krullende slagtanden en haar oneindig lijkende tong.. In Bali staat zij bekend als verslinder van kinderen en zijn haar onderdanen demon-achtige wezens, genaamd Leyaks. Waar zij komt zaait zij dood en verderf. Rangda staat daarnaast voor het kwaad. In de Barong dans is dit episch vastgelegd en wordt het gevecht en de balans tussen goed en kwaad uitgebeeld, door het gevecht tussen de ‘slechte’ Rangda en de ‘goede’ Barong.
Dit beeld is dan ook een perfecte weergave van Rangda. Wie er naar kijkt, kan meteen herleiden wie Rangda is en waar zij voor staat: Zij is als grotesk personage gesneden: met alle kenmerken die haar zo angstaanjagend maken. In haar scherpe klauwen houdt zij een afgerukt (kinder)been, waarvan het bot uitsteekt en het vlees van het bovenbeen is opengereten. Er is geen andere conclusie mogelijk, dat zij dit been snel zal verorberen. Hierdoor is heel duidelijk vastgelegd dat Rangda een verslinder van mensen is. Een passage uit het verhaal van Rangda verteld over hoe Mahendraddatta op het kerkhof met haar volgelingen de godin Begawati aanroept en zij samen de ledematen van de doden verorberen. Met haar rechterbeen staat zij op een demonisch figuur, een Leyak. De Leyak daarentegen is zeer onderdanig: knielend, met gevouwen handen, smekend om genade. De houtsnijder heeft dit heel bewust gedaan: we zien de superioriteit en dominantie van Rangda ten opzichte van de Leyak. Met haar linkervoet staat Rangda op een schedel: hiermee toont de houtsnijder Rangda als brenger van de dood, als toonbeeld van de zwarte magie en zien we haast letterlijke een scène uit het verhaal van Rangda, waarin zij op het kerkhof een ledemaat van een lijk opeet, tijdens het aanropen van de godin Begawati. .
We kunnen wel zeggen dat deze uitbeelding van Rangda geniaal is bedacht door de houtsnijder, alles aspecten die betrekking hebben op Rangda, zijn op zo’n manier in dit beeld verwerkt, dat het logisch lijkt en daarnaast de kracht en compositie van het beeld alleen maar versterkt. Het beeld zelf is daarnaast ook erg goed gesneden, de kwaliteit is hoog. Dat zien we niet alleen aan deze fantastische compositie, maar ook aan de afwerking: met veel zorg en aandacht zijn vele details gesneden, zoals de lange haren, de tanden, maar ook de ‘hoorns’ die over het hoofd lopen of de sieraden rondom haar kledij. Het beeld heeft veel ‘open ruimtes’ en is op veel plekker doorgestoken, bijv. tussen haar tanden, haar tong en haar nagels. Dit zijn alle dunne, lange elementen, die erg lastig op deze manier te snijden zijn, zonder dat deze afbreken. Elk stukje is netjes gesneden en afgewerkt. Hier is een echte meestersnijder aan het werk geweest. Soms is dit zelfs bij de beelden van een zeer hoge kwaliteit niet het geval: het gezicht is dan prachtig uitgewerkt, maar de handen, voeten en soms zelfs het lichaam zijn niet in dezelfde kwaliteit vervaardigd. Dit kon ook komen, doordat het belangrijkste onderdeel van een beeld door een goede houtsnijder werd gemaakt, maar de verdere afwerking door één van zijn studenten werd gedaan.
Toch, als we terug gaan naar het verhaal van Rangda, is Rangda meer dan men in eerste instantie zou vermoeden, zoals zoveel zaken op Bali. Het is een prachtig verhaal, boordevol wijzelevens lessen en romantiek en begint ongeveer zo:
Het verhaal van Rangda
Rond de 10de eeuw was er een prachtige en belangrijke Javaanse prinses. Zij was getrouwd met de machtige Balinese koning Dharmodayana Warmadewa. Deze koning liet als eerste Balinese heerser zijn naam vereeuwigen. Deze inscriptie is vastgelegd in wat nu bekend staat als de Belanjong pilaar in het huidige Sanur.
De oorspronkelijke naam van Rangda, was Mahendradatta. Ook staat zij bekend als Gunapriya Dharmapatni. Mahendradatta was de zus van koning ‘Dharmawangsa‘ en behoorde tot de belangrijke Isyana Dynasty, een machtige en populaire koninklijke familie die regeerde op Midden- (en later) Oost-Java ten tijde van de hoogtij dagen van het eiland. Samen hadden zij een zoon, de meest bekende en meest geliefde koning uit de Javaanse geschiedenis en mythologie (deze is vaak met elkaar verweven): Airlangga genaamd (ook bekend als Erlangga). Kortom, een belangrijke familie die tal van heroïsche daden op hun naam hebben staan en tot op de dag van vandaag uitermate populair zijn op zowel Java als Bali.
Toch waren er ook binnen deze familie de nodige intriges. De mooie Mahendradatta werd op een dag door haar man verbannen, nadat hij vermoedde dat zij zich bezighield met zwarte magie. Koning Dharmodayana Warmadewa leefde zijn eigen leven, hertrouwde en stierf uiteindelijk. Dit liet Mahendraddatta alleen, gekwetst, gekrenkt en als weduwe achter.
Maar, Mahendraddatta liet het hier niet bij zitten en na de dood van haar ex-man, de koning, besloot zij om wraak te nemen op haar zoon. Verblind door woede, vond Mahendraddatta dat ook Airlangga schuldig was aan haar verbanning: hij had er immers te weinig aan gedaan om dit te voorkomen en hij had ook zijn vader niet tegen gehouden om te hertrouwen. Dit beschouwde Mahendraddatta als hoogverraad, waardoor zij vastbesloten was om zijn koninkrijk te vernietigen.
Tijdens haar verbanning had Mahendraddatta zich verder verdiept in de zwarte magie en had inmiddels een groep duistere volgelingen om haar heen verzameld, klaar om de strijd aan te gaan. Met een bedorven hart en een dorst naar wraak en bloed, veranderde niet alleen haar innerlijk, maar ook haar uiterlijk.
Mahendraddatta had ook een dochter, maar niemand wilde met haar trouwen, uit angst voor haar heksenmoeder. Dit deed de woede van Mahendraddatta tot ongekende hoogte oplopen, waarop zij met haar kwaadaardige volgelingen, de Leyaks, dood en verderf zaaide in het hele koninkrijk. Vele kinderen werden ontvoerd om vervolgens opgegeten te worden door Rangda. Haar krachten namen toe, door het eten van deze kinderen. Alleen het ontvoeren en verslinden van kinderen was niet genoeg voor haar, dus veroorzaakte Rangda ook nog eens vele rampen met behulp van haar zwarte magie. Het koninkrijk van Airlangga werd hierdoor lange tijd geterroriseerd en zo verlies hij ruim de helft van zijn strijdmacht.
Maar de kracht van Mahendraddatta nam alleen meer toe en tijdens haar terreur bleef zij haar macht vergroten door de godin van de zwarte magie Begawati aan te roepen, te aanbidden en zich samen met haar te voeden met zowel de levenden als de doden.
Airlangga had inmiddels vrijwel alles geprobeerd om Rangda te stoppen, maar niets hielp. In zijn wanhoop zag hij nog een kleine, mogelijke kans en liet de meest heilige man en tevens zijn leraar Empu Bharada ophalen, in de hoop dat deze wijze man een oplossing kon bedenken hoe Rangda te verslaan.
Uiteindelijk bedacht Empu Bharada een plan. Hij stuurde zijn huidige student naar Mahendraddatta om te vragen om de hand van haar dochter. Deze poging tot verzoening stemde Mahendraddatta erg gelukkig en zij gaf haar toestemming voor het huwelijk tussen haar dochter en de student van Empu Bharada. De rust keerde weer langzaam terug..
Lang waren deze twee gelukkig getrouwd, tot op een dag de dochter tegen de student, nu haar man, vertelde dat de bron van de krachten van haar moeder een magisch boek vol krachtige, zwarte magie was. De student, nog steeds trouw aan Empu Bharada, besloot dit boek te stelen, verliet zijn vrouw en bracht het naar Empu Bharada..
Het verhaal van Barong en Rangda.
Nu, voor de tweede keer verraden was de woede van Rangda groter dan ooit. In haar lust naar wraak en macht, offerde Rangda haar dochter op om zo toegang te krijgen tot de allerduisterste zwarte magie. Haar dochter kreeg de opdracht om bij het betreden van de wereld der geesten alle kwade geesten te verzamelen en over te dragen aan haar moeder. Met behulp van de kracht van deze kwade geesten lukte het Rangda om een ongekend angstaanjagend en machtig masker te creëren dat de kracht van alle kwade geesten van Bali bezat.
Rangda was nu klaar om opnieuw dood en verderf te zaaien, bloederiger en heftiger dan ooit tevoren!
Empu Bharada kwam achter de snode plannen van Rangda en wist dat zij nu in het bezit was van het machtigste en duisterste masker ooit. Hij besprak met zijn student, genaamd Barong, hoe zij weerstand konden bieden aan de nu haast onverslaanbare Rangda. Barong opperde om zichzelf vrijwillig te offeren, zodat ook hij de geestenwereld kon betreden. Barong zou dan alle goede geesten verzamelen en deze overbrengen naar Empu Bharada, om zo ook een machtig masker te creëren. Zo geschiedde het dat Barong zichzelf opofferde en Empu Bharada een machtig masker kon creëren, dat alle goede geesten van Bali bevatte. Dit masker had de vorm van het gezicht van Barong. Nu Empu Bharada ook in het bezit van een machtig masker was, leken de kansen gelijk. Al snel volgde er een hevige strijd tussen goed en kwaad, Rangda en Empu Bharada. Uiteindelijke overwon Empu Bharada en nam het masker van Rangda af. Haar masker en het masker van Barong verstopte hij vervolgens in een belangrijke tempel, waar beide maskers, apart van elkaar werden bewaard.
De rust was nu eindelijk wedergekeerd!
Tegenwoordig worden de maskers van Rangda en Barong nog steeds als machtig en levend beschouwd. Ook nu worden deze maskers apart van elkaar gehouden en bewaard op heilige plaatsen, bewierookt en verzorgd.
Verwijzingen
In dit verhaal zitten vele verwijzingen, zoals het eten van kinderen om meer duistere krachten te verkrijgen. Hierbij zien we dat de vernietiging van het toonbeeld van de onschuld, het kind, plaats maakt voor het groeien van het kwaad. Wie zijn onschuld verliest, zal zichzelf meer verliezen in kwade gedachten.
Ps.
In het verhaal van Rangda lopen soms wat tegenstrijdigheden en lopen soms diverse karakters door elkaar.
Dat heeft waarschijnlijk te maken met het in elkaar verweven zijn van zowel geschiedenis als mythologie, verschillen in lokale verhalen en mythes en diverse interpretaties van dit verhaal. Hierdoor zijn er verschillende bronnen, die globaal hetzelfde verhaal vertellen, maar waarin de karakters soms verschillen of bijvoorbeeld de oorsprong van Rangda anders is. Op deze website hebben we geprobeerd een zo goed mogelijk, kloppend verhaal te weergeven, maar wat zeker niet de enige versie is!
Een voorbeeld van zo’n verschil is een stuk uit het verhaal van Rangda, waarvan verschillende versies bestaan: in een aantal verhalen is de naam van de dochter van Rangda, Ratna Menggali. In andere verhalen is juist de naam van de dochter Rangda. Mahendraddatta zou dan ook bekend staan als Calon Arang. Dit kan er mee te maken hebben dat Rangda vroeger een naam was voor weduwe. Calon Arang was dus de weduwe/rangda. Calon Arang en stond daarnaast bekend als Mahendraddatta.
Ook staat de student van Empu Bharada soms enkel bekend als Barong en soms als Bahula.
In het boek Island of Bali , geschreven door Miguel Covarrubius is het verhaal van Rangda ook weer anders: hier is de naam van Rangda, Tjalon Arang, een heks en weduwe. Wat overeenkomt is dat zij een knappe dochter heeft, maar niemand uit het koningrijk van Airlangga met haar wil trouwen uit angst voor haar moeder, wat maakt dat Tjalon Arang het koninkrijk wil verwoesten. Ook nu zaait zij dood en verderf en roept Airlangga de hulp in van Empu Bharada. Wat verschilt, is dat nu Empu Bharada en Tjalon Arang een hevige en magische strijd voeren, waarbij Bharada, Tjalon Arang verslaag. Zij sterft en neemt haar monsterlijke vorm aan, genaamd Rangda. Gelukkig weet Bharada ook Rangda te verslaan.